19 kwietnia 2022 roku przypada 79 rocznica wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim. Warto z tej okazji przypomnieć losy obywateli narodowości żydowskiej, którzy przed wojną zamieszkiwali Kościerzynę i ziemię kościerską, a także tych wszystkich, którzy z powodu swojego żydowskiego pochodzenia zostali na ziemi kościerskiej zamordowani.

 

Jako pierwsi zginęli mieszkańcy Kościerzyny Rozalia i Hermann Mendelssohn oraz Wilhelm Zamori. Rozstrzelano ich w lesie 12 września 1939 roku niedaleko Garczyna (w gminie Kościerzyna). Ich mogiła znajduje się tuż przy leśnej drodze prowadzącej do ośrodka szkoleniowo - wypoczynkowego.

 

Jak podaje Elżbieta Maria Grot w zbiorowym opracowaniu pt. "Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej" znany jest fakt zatrzymania 36 Żydów w Kościerzynie, których rozstrzelano prawdopodobnie na cmentarzu żydowskim w Skarszewach" (Skarszewy przed wojną należały do powiatu kościerskiego - przyp. red). Najprawdopodobniej już w grudniu 1939 roku na terenie powiatu kościerskiego nie było już nikogo z jego mieszkańców narodowości żydowskiej. Jak podaje Wirtualny Sztetl – portal Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN -  na terenie powiatu kościerskiego w 1939 roku było 43 Żydów. Wszystkich zamordowano.

 

Nieżyjący już dziś Edward Breza w "Monografii Lipusz - Dziemiany" napisał, że w Dziemianach w 1945 roku rozstrzelano 60 kobiet narodowości żydowskiej, które przebywały tam w filii obozu koncentracyjnego Stutthof (Arbeitskommando Truppenübungsplatz „Westpreuβen” - Sophienwalde). Pozostałe 100 kobiet wywieziono do Leśna (powiat chojnicki) i tam wymordowano (trudno to zweryfikować, gdyż tablica pamiątkowa w Leśnie postawiona w 1986 roku mówi o 64 kobietach - przyp. redakcji)

 

Mordowano też w okolicy Owśnic (gmina Kościerzyna), gdzie Niemcy założyli obóz, w którym przebywało kilkuset więźniów, głównie narodowości żydowskiej. Do momentu likwidacji obozu w 1942 roku kilkadziesiąt osób rozstrzelano. W Zdrojach, kilka kilometrów od Lipusza hitlerowcy założyli największy z obozów w powiecie kościerskim. Uwięzili w nim około 2 tysięcy Żydów, których wycieńczano niewolniczą pracą przy budowie autostrady. Wielu rozstrzelano. Obóz Niemcy zlikwidowali w 1943 roku.

 

Na terenie powiatu kościerskiego ginęły także osoby pędzone w 1945 roku z obozu Stutthof w "Marszu Śmierci". W Będominie (gmina Nowa Karczma) tuż przy drodze wojewódzkiej znajduje się grób 30 kobiet - Węgierek narodowości żydowskiej zamordowanych w tym marszu. Miejscem spoczynku jest też las pomiędzy Rotembarkiem a Sarnowami (gmina Kościerzyna). Tam zamordowano 17 węgierskich kobiet. Kolejne miejsce mordu to las nieopodal leśniczówki Nowa Kiszewa na rozwidleniu dróg Kościerzyna - Stara Kiszewa - Wielki Klincz. Mogiła kryje 7 lub 9 ciał więźniarek obozu Stutthof.

 

Miejscami upamiętniającymi niemieckie zbrodnie opiekują się m.in. kościerscy harcerze.

 

 

(ak) Fot. Adam Kiedrowski; współpraca Jakub Kwidziński (Hufiec ZHP Kościerzyna)

 

 

Źródła:

♦ "Kościerzyna i Powiat Kościerski w latach II wojny światowej 1939-1945" pod redakcją Andrzeja Gąsiorowskiego

♦ "Monografia Lipusz - Dziemiany" pod redakcją Józefa Borzyszkowskiego

♦ Wirtualny Sztetl - portal Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Artykuł ukazał się 27 stycznia 2018 roku na łamach "Nowego Pomorza".

Miejsce rozstrzelania i grób trojga mieszkańców Kościerzyny narodowości żydowskiej.

Powyżej zdjęcie tablicy na polanie nad jeziorem Małe Długie 2,5 km od Kornego w kierunku Gostomia.

Grób znajdujący się w lesie w pobliżu jeziora Wielkie Długie 1,5 km od skrzyżowania dróg w Owśnicach .

Las pomiędzy Rotembarkiem a Sarnowami. Tu spoczywają szczątki 17 kobiet pochodzenia żydowskiego zamordowanych podczas Marszu Śmierci.

Nowa Kiszewa. Skrzyżowanie dróg Kościerzyna - Stara Kiszewa - Wielki Klincz. Tu, według informacji znajdującej się na pomniku, pochowano 9 kobiet.

 

 

 

 

Kościerzyna 112

"NOWE POMORZE" - ukazujemy się już 18 lat

  • 3_2005
  • 7_2008 copy
  • jedynka09-2014
  • 4_2009 copy
  • 5_2009 copy
  • 1_2006 copy
  • 7_2007 copy
  • 6_2006 copy
  • 9_2008 copy
  • 3_2009 copy
  • 9_2006 copy
  • jedynka6-2014
  • 4_2006 copy
  • 10_2006 copy
  • 4_2007 copy
  • 6_2005
  • 1_2005
  • 3_2008 copy
  • 2_2005
  • 062012
  • 5_2007 copy
  • 1_2009 copy
  • 7_2006 copy
  • jedynka12-2014
  • jedynka10-2014
  • 4_2008 copy
  • 3_2006 copy
  • 1_2007 copy
  • 5_2005 copy
  • 2_2006 copy
  • jedynka12-2013
  • 1_2008 copy
  • jedynka-pazdziernik2012
  • 5_2008 copy
  • 11_2006 copy
  • jedynka03-2013
  • 12_2006 copy
  • 2_2008 copy
  • 122012
  • 7_2009 copy
  • 6_2008 copy
  • 3_2007 copy
  • 6_2007 copy
  • 2_2009 copy
  • 5_2006 copy
  • 8_2006 copy
  • 2_2007 copy
  • 4_2005 copy
  • 8_2008 copy
  • 092012