1 września 1939 roku o godzinie 4.45 działa przybyłego do Gdańska, z rzekomo kurtuazyjną wizytą, pancernika „Schleswig-Holstein” wyrzuciły pierwsze pociski na polską placówkę na Westerplatte. Rozpoczęła się II wojna światowa.
Załoga Westerplatte
Na 182-osobową załogę polskiej placówki na Westerplatte spadła lawina ognia. Przeciwnik posiadał miażdżącą przewagę liczebną oraz w sile ognia. Obok ciężkich dział polowych baterii ustawionych w Brzeźnie i Wisłoujściu, eskadr samolotów nurkujących, dział dwutorpedowców i jednego trałowca przeciwko obrońcom Westerplatte rzucono oddziały dywizji SS Danziger Heimwehr, policji Schupo oraz oddziały marynarki i niemieckiej armii lądowej - w sumie kilka tysięcy żołnierzy.
Według oceny polskiego sztabu generalnego placówka na Westerplatte miała zdolność oporu do sześciu godzin. Jako zadanie bojowe wyznaczono jej jednak wytrwanie przez dwanaście godzin. W tym okresie miała nadejść pomoc i wsparcie innych formacji polskiej armii. W rzeczywistości nie nadeszła ona nigdy, a pomimo tego załoga Westerplatte broniła się bohatersko przez siedem dni i siedem nocy. Nie powiodły się Niemcom próby wepchnięcia torem kolejowym cysterny z paliwem na Westerplatte i spalenia obrońców. Żołnierze polscy ostrzałem zapalili cysternę zanim nieprzyjaciel zdołał ją wepchnąć na pozycje obronne. Dopiero wobec straty 15 zabitych i kilkudziesięciu rannych, dla których zaczęło brakować opatrunków, wobec dalekiego wtargnięcia wojsk nieprzyjaciela na ziemie Polski oraz w celu uniknięcia dalszych strat i zachowania ludzi dla kraju po wojnie, 7 września przed południem dowódca Westerplatte, major Henryk Sucharski podjął decyzję o kapitulacji.
Bohaterzy Poczty Polskiej
Na terenie Wolnego Miasta Gdańska istniał jeszcze drugi punkt zbrojny przeciwko agresji: Poczta Polska przy placu Heweliusza. Pomimo użycia artylerii, wozów pancernych i miotaczy ognia 50 pracowników poczty broniło się bohatersko przez ponad 14 godzin. Dopiero po stracie pięciu zabitych, wobec niemożności dania pomocy rannym oraz po zawaleniu się części gmachu, pozostali przy życiu pocztowcy poddali się. 2 października niemiecki sąd wojenny skazał na śmierć 39 polskich pocztowców, odmawiając im praw kombatantów, pomimo że pocztowcy gdańscy jako rezerwiści zostali objęci mobilizacją ogłoszoną w Polsce. Skazanych rozstrzelano 5 października na Zaspie.
Szarża pod Krojantami
1 września 1939 roku o godzinie 4.45 Niemcy rozpoczęli gwałtowne działania wojenne, poprzedzone ogniem artyleryjskim na Chojnice, Lichnowy, a następnie na cały odcinek Oddziału Wydzielonego „Chojnice”. O godz. 5 na pozycje obronne 18 Pułku Ułanów uderzyły pododdziały 76 Pułku Piechoty z 20 Dywizji Zmotoryzowanej gen. por. Wiktorina. Pierwsze starcie rozegrało się w porannej mgle. Straty w tym starciu były duże. Major Malecki szacuje je na 10 procent, a jednocześnie podaje, że według zeznań jeńców straty nieprzyjaciela były znacznie większe.
Około godz. 19 oddziały polskiej kawalerii, wychodząc z lasu na wschód od Krojant, dostrzegły oddział niemiecki. Był to II batalion zmotoryzowany z 20 DZmot. Zapadła decyzja o wykonaniu szarży. Ułani w pełnym biegu dopadli wroga, siekając szablami uciekających. Chociaż ułani wycofali się za najbliższe wzgórze, tracąc ok. 25 zabitych i 50 rannych z ponad 200 szarżujących, to w rezultacie zadanie postawione przed 18 pułk ułanów zostało wykonane. Rozpoznano ugrupowania wroga, zdezorganizowano i zatrzymano jego oddziały.
Obrona Kępy Oksywskiej
W nocy z 12 na 13 września z Gdyni wycofały się oddziały 2 Morskiego Pułku Strzelców, obsługi baterii artylerii przeciwlotniczej i ochotnicze oddziały kosynierów. Na Kępie Oksywskiej zebrało się jednak 7500-8000 żołnierzy pod dowództwem płk. Dąbka. Obrońcy nie mogli liczyć na żadną pomoc, bo w połowie września cała zachodnia i centralna część Polski była już zajęta przez wroga.
Walki na Kępie Oksywskiej były niezwykle zacięte. Otoczone, spychane w głąb pozycji i wyczerpane ciągłymi bombardowaniami, oddziały polskie stawiały opór przez kilka dni. 18 września w ich rękach pozostał tylko port wojenny i wąski skrawek terenu z koszarami Kadry Floty. Walczono tam niemal do ostatniego żołnierza. Po południu 19 września broniły się już tylko odosobnione ogniska oporu. Ostatnim strzałem, który tu padł, był samobójczy strzał dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża, płk. Stanisława Dąbka.
Hel bronił się najdłużej
Hel, który był główną bazą polskiej floty wojennej został początkowo zaatakowany przez siły niemieckie z powietrza i morza. W momencie osiągnięcia przez korpus gen. von Kaupischa Zatoki Puckiej (8 IX) i przerwaniu pozycji pod Swarzewem i Władysławowem (12 IX), wojska niemieckie odizolowały Hel od lądu.
Od 21 września Hel zaczął być ostrzeliwany z pancerników Schleswig-Holstein i Schlesien. Ataki Niemców zostały przez obrońców Helu powstrzymane. Jednak po upadku Warszawy i Modlina oraz z powodu braku żywności i amunicji, morale większości osamotnionych obrońców Helu osłabło do tego stopnia, że 1 października dowództwo zadecydowało o wszczęciu rozmów z Niemcami w sprawie kapitulacji. Wkroczenie Niemców do Helu nastąpiło nazajutrz.
Jarosław Deja, Fot. Adam Kiedrowski
(zdjęcia poniżej z rekonstrukcji walk podczas kampanii wrześniowej oraz akcji eksterminacji ludności Pomorza odtwarzane na terenie Muzeum - Kaszubskiego Parku etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich we wrześniu 2012 r.)
Autor tego artykułu pisząc ten tekst korzystał z następujących źródeł: „Dzieje Gdańska” autorstwa Edmunda Cieślaka i Czesława Biernata, Wydawnictwo Rewaloryzacji Zabytków Gdańska - 1992 oraz „Bitwy na Pomorzu - szkice z dziejów militarnych Pomorza Nadwiślańskiego” autorstwa Mieczysława Bielskiego i Waldemara Rezmera, Wydawnictwo „Marpress” Gdańsk - 1993.
